ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՈՐՈՆՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ

Հակակու 14 Հուշարձան

ԼՂՀ (Երկիր) / Հադրութ (Շրջան) / Հակակու (Գյուղ)

Տեղադրություն

Գտնվում է Արցախի Հանրապետության Հադրութի շրջանում (պատմ. Դիզակ գավառ)՝ Հադրութ քաղաքից 7,9 հյուսիս-արևմուտք: Ծովի մակերևույթից ունի 1045 մ միջին բարձրություն:

Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 21:

Նկարագրություն

1967 թ. լրատվական թղթակցություններից մեկում գյուղին տրվել է հետևյալ ուշագրավ նկարագրականը. «Հակակուն շրջանի փոքրիկ գյուղերից է, փոքրիկ, բայց գեղեցիկ, շրջապատված գեղատեսիլ անտառներով, մրգաշատ այգիներով ու սառնորակ աղբյուրներով»:

Գրիգորյան Վ., Միթե հնարավոր չէ, «Կոլտնտեսական», 1967, N 25, 25 մարտի, էջ 4:
Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 21:

Այլ անվանումներ

Հայտնի է նաև Հագագու, Հակագու, Հակակ, Հըկակու, Հկագու և Հկակու անվանաձևերով:

Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 21:

Պատմություն

Գյուղի պատմության վերաբերյալ գրավոր աղբյուրներում առկա են միայն հպանցիկ տեղեկություններ: Դրանցից առաջինը, օրինակ, վերաբերում է 1728 թ., երբ Տողի մելիք Եգանի և խծեցի (խծաբերդցի) խոջա Ղասումի միջև նվիրատվական գործարք է կնքվում. «Ես՝ մէլմէլիք Եկանըս, իմ Արչայձոր վերգալի դվէ խծեցի խօջայ Ղասումին գամ տէր Մօսէսին, ապլուն իմ կամօվըս դվի Լ (30) թմանու էս մին թարափ քարէ կապըն, մին թարափ խաչըն, մին թարափըն ախպուրըն, մին թարափ Հկագվայ կեդըն, օրիշ մարթու պան չլնի, թվն. ՌՃՀԷ-ն (1728) յունվրի ամէս էր»:

Տեղամաս Հադրութի շրջանի Խծաբերդ գյուղի մերձակայքում (Կարապետյան Ս., Արցախի մանրատեղանունները, Երևան, 2022, էջ 331):
Կողմ (Ղարաբաղի բարբառի բառարան, կազմ.՝ Արմեն Սարգսյան, Երևան, 2013, էջ 190):
Կապան՝ լեռների, սարերի միջով անցնող նեղ և վտանգավոր կածան (նշվ. աշխ., էջ 332):
Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 57, ց. 1, գ. 3, թ. 2: Տե՛ս նաև ֆ. 319, ց. 1, գ. 107, թ. 26: Մաղալյան Ա., Մելիք-Եգանի նորահայտ թրերի արձանագրությունները, «Պատմաբանասիրական հանդես», 2013, N 2, էջ 182: Փաստաթղթի տարեթիվը հմմտ. Ս. Կարապետյանի (Արցախի մանրատեղանունները, էջ 331) և Ալ. Հակոբյանի տվյալների հետ (Գտչավանքի շինարարական արձանագրութիւնը եւ Հարաւային Արցախի եպիսկոպոսութեան սահմանները, «Հանդէս ամսօրեայ», 1999, N 1-12, էջ 283, ծնթ. 66):
Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 21:

Հակակուն երկարատև լռությունից հետո հիշվում է 1822 թ. Երուսաղեմի Սբ. Հակոբյանց վանքի նվիրակներից մեկի ստեղծած «Հաշուետումար նուիրակութեան 1818-1826 թթ.» ձեռագիր մատյանում՝ որպես վանքին 1 թուման նվիրած բնակավայր:

Մաղալյան Ա., Արցախի բնակավայրերն ըստ Երուսաղեմի Ս. Հակոբյանց վանքի նվիրակի հաշվետումարի, «Բանբեր Մատենադարանի», 2023, N 35, էջ 262:
Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 21:

Տեղեկագրերից մեկով՝ դեռևս ԺԹ դարի 80-ական թթ. սկզբին գյուղաբնակներից մեկի տանը պահվում էր Ժ դարում ստեղծված ձեռագիր մատյան: Դա է պարզում Եղիշե ավագ քահանա Գեղամյանցի հետևյալ հաղորդումը, ըստ որի՝ նշյալ ժամանակահատվածում Ղարաբաղի թեմի կոնսիստորիայի անդամ Համազասպ քահանա Տեր-Ավետիքյանցը «Հագագու գիւղում ...տեսել է 900 տարուայ մի ձեռագիր աւետարան. ամբողջապէս երկաթագիր»: Հավելենք, որ 1888 թ. լրատվական մի հաղորդմամբ էլ այն տարվել է Շուշի, որտեղից նախատեսվում էր ուղարկել Սբ. Էջմիածին: Ձեռագրի հետագա ճակատագիրն անհայտ է:

Հայկունի, Ուղեգնացական ակնարկներ, «Մեղու Հայաստանի», 1885, N 89, 14 նոյեմբերի, էջ 1: Նաև նույնի՝ Ուղեգնացական ակնարկներ, Երևան, 2010, էջ 88:
«Նոր-Դար», 1888, N 81, 24 մայիսի, էջ 1:
Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 22:

Մանրատեղանուններ

Հակակուում և գյուղամերձ տարածքներում հայտնի են հետևյալ մանրատեղանունները՝ Երին թաղ, Ներքին թաղ, Դերին սար թաղամասերը, Թեղուն, Շենին, Նունիկին, Բախշուն, Գիզամոտ հարթենց, Գյարասիմի, Հըթամեն, Շռշռանեն, Շենին, Բուրբուդա խութին, Կյուփանեն ճուր, Ծրվաջուր, Քաշկեն, Քյուլակեն աղբյուրները, Դիլաքանց կալ, Մեծ տափ, Պերակ ճյուր, Եղցու արտ, Ծիր տանձուն տակ, Հարթոց, Սորփուն տակ, Կալ, Կյուփան, Կյումերի ձոր, Մարդու խմհատ, Պեքյու, Սաղունց հարթ, Սուտ աղբյուր, Վեց պառակ, Քաշկեն ձոր, Քարի կալի գյունե տեղամասերը, Դերին սեռ լեռնաճյուղը, Խեժ գյուղատեղին ու գերեզմանոցը, Սարի արտ լեռնագագաթը (1281 մ), Խեժաբերդ լեռնագագաթը (1811,1 մ), Հաչաքար, Ղոշաքար գագաթը և այլն:

Բալայան Վ., Արցախի Հանրապետության բնակավայրերի պատմության ուրվագծեր, Երևան, 2020, էջ 221:
Տե՛ս նաև Կարապետյան Ս., Արցախի մանրատեղանունները, քարտեզ #161 (էջ 299) և կից բառարանը:
Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 22:

Բնակչություն

Գրավոր հիշատակությունների և առանձնապես պահպանված նյութական մշակույթի հուշարձանների ուսումնասիրությունը թույլ է տալիս ասել, որ Հակակուն առավել մարդաշատ է եղել ԺԲ-ԺԳ, ապա ԺԷ-ԺԹ դարերում և մինչև չարաղետ բռնագաղթը՝ 2020 թ. հոկտեմբեր ամիսը:

Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 22:

Ինչ վերաբերում է վիճակագրական տվյալներին, ապա այդպիսիք ի հայտ են գալիս ԺԹ դարի երկրորդ քառորդից և հասնում են մինչև մեր օրերը: Տարբեր տարիների կատարված մարդահամարների արդյունքների համադրումը ցույց է տալիս, որ բնակչության թվաքանակը 1880-ական թթ.-ից աստիճանաբար աճել է՝ ամենաբարձր ցուցանիշն արձանագրելով 1909 թ.:

Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 22:

Հակակուեցիներն Արցախյան գոյապայքարում. Հակակուում Է. Մելքումյանի գլխավորությամբ 1988-1994 թթ. ստեղծվում է և գործում կամավորական ջոկատ, որը, համագործակցելով Տող գյուղի ջոկատի հետ, մասնակցում է հայրենի գյուղի և մերձակա բնակավայրերի ինքնապաշտպանական և ազատագրական մարտերին:

Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմ. 1988-1994: Հանրագիտարան, Երևան, 2004, էջ 312:
Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 23:

Հակակուեցիներն Արցախյան գոյապայքարում. հակակուեցի 38 ազատամարտիկներից զոհվել են Գարիկ Մեխակի Գրիգորյանը (06.10.1974-22.12.1993, Հորադիզ: Արժանացել է ԼՂՀ «Արիության համար» մեդալի), Գրիշա Ռուբենի Գրիգորյանը (21.09.1974–05.05.1992, Ֆիզուլի), Լևոն Էդիկի Բախշյանը (01.01.1975–22.12.1993, Հորադիզ: Արժանացել է ԼՂՀ «Արիության համար» մեդալի), Վաչիկ Շիրիկի Հարությունյանը (15.05.1975–22.12.1993), Ռազմիկ Հովսեփի Ավանեսյանը (12.04.1971–22.12.1993: Արժանացել է ԼՂՀ «Արիության համար» մեդալի), Ռոմա Էդիկի Ավանեսյանը (14.04.1969–22.12.1993, Հորադիզ: Արժանացել է ԼՂՀ «Արիության համար» մեդալի), իսկ Էդիկ Մելքումյանը համարվում է անհետ կորած: Սլավիկ Բախշյանն արժանացել է Մարտական խաչ 2-րդ աստիճանի շքանշանի:

Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմ. 1988-1994: Հանրագիտարան, Երևան, 2004, էջ 724, 735, 751, 794:
Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 23:

2015 թ. դեկտեմբերի 8-ին հակառակորդի արձակած հրազենային կրակահերթից մարտական հենակետում զոհվում է Արցախի Հանրապետության ՊԲ զինծառայող, լեյտենանտ 24-ամյա Գարիկ Գուրգենի Ավանեսյանը: Հետմահու պարգևատրվում է ԱՀ «Մարտական ծառայություն» և «Արիության համար» մեդալներով:

Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 23:

2020 թ. սեպտեմբերի 27-ին Ադրբեջանի սանձազերծած 44-օրյա պատերազմի ժամանակ անհետ կորածների թվում են հակակուեցի 27-ամյա Արա Աղաջանյանը և նրա հորեղբայրը՝ Արկադին:

Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 23:

Տոհմեր

Հայտնի են հակակուաբնակ հետևյալ ազգատոհմերը՝ Խնըղանց (Հակոբյաններ), Սհականց (Ավագյաններ), Չալունց (Գրիգորյաններ), Ուտրատըռանց (Բաբայաններ), Դերունց (Հարությունյաններ), Ըղըջանանց (Աղաջանյաններ), Մեժլումանց (Մելքումյաններ, Բախշյաններ), Ավանեսյանները և այլն:
Նշենք նաև, որ բնակիչներին տրվել էր «Ծըմակում ապըրօղ հըկուկվըէցէքյ» մականունը:

Բալայան Վ., Արցախի Հանրապետության բնակավայրերի պատմության ուրվագծեր, Երևան, 2020, էջ 221:
Սարգսյան Ա., Արցախի բանահյուսությունը, Երևան, 2015, էջ 606:
Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 23:

Տներ

Գյուղում պահպանվել են ԺԹ դարում կառուցված բնակելի տներ: Դրանցից մեկում ծնվել և մեծացել է Սեմյոն Հաթամի Ավանեսյանը (զոհվել է Երկրորդ աշխարհամարտի ժամանակ՝ 1943 թ. փետրվարի 2-ին՝ Կաբարդա-Բալկարական Հանրապետության Վերին Կուրպ գյուղը գերմանացիներից ազատագրելիս):

Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 23:

Զբաղմունք

Հայտնի է, որ հակակուեցիները, բացի երկրագործությունից և անասնապահությունից, զբաղվում էին նաև բրուտագործությամբ:

Этнография Нагорного Карабаха. Составитель и главный редактор Армен Юрикович Саркисян. Степанакерт, 2021. С. 104.
Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 24:

Տեսքը ընդհանուր
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան

Ուղղությունը ⇒ Արևելքից
Հեղինակը Սամվել Կարապետյան
Տարեթիվ 2002 թ․

Հեղինակը Սասուն Դանիելյան
Տարեթիվ 2017 թ․

Սեմյոն Հաթամի Ավանեսյանի հուշասալիկը տան որմին

Հեղինակը Սասուն Դանիելյան
Տարեթիվ 2017 թ․

Գյուղի բնակելի տներից

Հեղինակը Սասուն Դանիելյան
Տարեթիվ 2017 թ․

Գյուղի բնակելի տներից

Անվանում	Հիշ. ժամանակը	Ստուգաբանություն
Հագագու
Հակագու
Հակակ
Հըկակու
Հկագու
Հկակու

Բնակչություն.

Թվական	Հայ տուն	Հայ արական	Հայ իգական	Հայ ընդամենը	Նշումներ	Աղբյուր
1841	5	12	11	23		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 305, թ. 46: Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 23:
1876				257		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 6775, թ. 112-113: Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 23:
1886	20	77	61	138		Свод статистических данных извлеченных из посемейных списков населения Кавказа. Тифлис, 1888. С. 184-185. Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 23:
1889	25	79	72	151	Ի դեպ, արխիվային մի վավերագրում (Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 1, գ. 8583, թ. 42-43) նույն թվականին գյուղի բնակիչների թիվը ցույց է տրված 127 շունչ (80-ը՝ ար., 47-ը՝ իգ.):	Բարխուտարեանց Մ., Արցախ, Բագու, 1895, էջ 73: Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 23:
1893-1894	19	74	49	123		Վավերագրեր հայ եկեղեցու պատմութեան, գիրք ԺԹ, Հայ առաքելական եկեղեցու Ար-ցախի թեմը (1649-1917 թթ.), հ. Բ, Երեւան, 2017, էջ 330: Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 23:
1897	22					Ա-Դօ, Հայ-թուրքական ընդհարումները Կովկասում (1905-6 թթ.), Երևան, 1907, էջ 172: Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 23:
1901		104	67	171		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 14, գ. 205, թ. 238-239: Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 23:
1908				233		Кавказский календарь на 1910 г. Тифлис, 1909. С. 176. Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 23:
1909		233	283	516		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 18, գ. 764, թ. 239-240: Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 23:
1914				164		Кавказский календарь на 1915 г. Тифлис, 1914. С. 85. Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 23:
1922	25	162	138	300		Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 57, ց. 3, գ. 492, թ. 1-2: Տե՛ս նաև ՎՀԵՊ, գիրք Թ, Հայ առաքելական եկեղեցու Արցախի թեմը (1813-1933 թթ.), Երեւան, 2001, էջ 759: Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 23:
1974				130		Մանուկյան Մ., Արցախի (Լեռնային Ղարաբաղ) Հանրապետության շրջանները, քաղաքները, գյուղերը, Երևան, 2019, էջ 197: Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 23:
1987	40			128		Ամիրջանյան Ս., Դիզակ, Երևան, 2006, էջ 203: Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 23:
2005				146		Մանուկյան Մ., Արցախի (Լեռնային Ղարաբաղ) Հանրապետության շրջանները, քաղաքները, գյուղերը, Երևան, 2019, էջ 197: Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 23:
2010	39			150		Մանուկյան Մ., Արցախի (Լեռնային Ղարաբաղ) Հանրապետության շրջանները, քաղաքները, գյուղերը, Երևան, 2019, էջ 197: Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 23:
2018	34			135		Բալայան Վ., Արցախի Հանրապետության բնակավայրերի պատմության ուրվագծեր, Երևան, 2020, էջ 221: Աբրահամյան Է., Հակակու, «Վարձք», N 19, Երևան, 2024, էջ 23: