Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի Եկեղեցի :: ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐ

Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի Եկեղեցի

Թուրքիա / Վան / Արծկե / Առեն

Տեղադրություն

Գյուղաբնակ քրդերը, օրինակ, 2006 թ. դեռևս հստակ կարողանում էին մատնացույց անել եկեղեցու տեղը (N 38՛49՛04.56՛՛ E 043՛01՛07.86՛՛), որն իրենց պապերը հիմնահատակ քանդել էին արդեն 7-8 տասնամյակ առաջ:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Գ, Արծկե, Երևան, 2018, էջ 63:

Պատմություն

Առենի ծխական եկեղեցու հիմնադրման կամ հետագա նորոգությունների վերաբերյալ (բացի թերևս վերջին՝ 1868 թ. (ըստ Ավո և Վահան Քոչարյանների) կատարված նորոգությունից կամ վերակառուցումից) տեղեկություններ չեն պահպանվել:

Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Գ, Արծկե, Երևան, 2018, էջ 63:

Զանազան տեղեկագրերում եկեղեցու գոյությունն արձանագրվել է՝ սկսած ԺԹ դարի երկրորդ կեսից: Այսպես՝ 1858 թ. հիշվում է որպես քարաշեն, 1878 թ.՝ քարաշեն, սակայն փայտածածկ կառույց, 1883 թ.՝ «անզարդ եկեղեցի մը», իսկ Համիդյան ջարդերի ժամանակ՝ քրդերի կողմից պղծվելու առնչությամբ:

«Արծուի Վասպուրական», 1858, տախտակ Ա:
ԳԱԹ, Թորոս Ազատյանի ֆոնդ, բաժ. 57/III, թ. 14:
Միրախորեան Մ., Նկարագրական ուղեւորութիւն հայաբնակ գաւառս Արեւելեան Տաճկաստանի, մասն Գ, Կ. Պօլիս, 1885, էջ 41: Այս տեղեկությունը կրկնվել է նաև հետագա հրատարակություններում (1903 թ. ընդարձակ օրացոյց Ս. Փրկչեան հիւանդանոցի հայոց, Կ.Պոլիս, էջ 334:
Էփրիկեան Ս., Պատկերազարդ բնաշխարհիկ բառարան, հ. Ա, Վենետիկ, 1903-905, էջ 246):
«Արարատ», 1896, Բ, էջ 89:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Գ, Արծկե, Երևան, 2018, էջ 63:

1916 թ. նշվել է, որ եկեղեցին «...նորաշէն էր, 48 տարուան շինութիւն»: Այլ վկայության համաձայն՝ այն «...հին շէնք էր՝ Ս. Լուսաւորիչ անունով, ունէր ձեռագրեր, թանկարժէք եկեղեցական անօթներ և հնարժէք իրեղէններ (2000 լիրայի արժողութեամբ)»:

Հայոց ցեղասպանությունը Օսմանյան Թուրքիայում, հ. I, էջ 269, 273:
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Գ, Արծկե, Երևան, 2018, էջ 63:

Ի դեպ, ինչ վերաբերում է հնօրյա ձեռագրերին, ապա այդպիսիք պահվում էին ոչ միայն եկեղեցում, այլև մի քանի ընտանիքներում. «Ճարօ Պետոյեանն ունէր Կարմիր Աւետարան, որ այժմ Էջմիածին է: Սուքօ Սարգիսեանը՝ Շէկ Աւետարան, կորսուած: Ասլօ Յարութիւնեանը՝ Ծաղիկ Աւետարան, կորսուած»:

Հայոց ցեղասպանությունը Օսմանյան Թուրքիայում, հ. I, էջ 273: Ըստ այլ վկայությունների՝ «Կարմիր, Շէկ և Ծաղիկ Աւետարանները թանկագին էին, մագաղաթեայ, թալան տարուած» (էջ 269) կամ Ծաղիկ Ավետարան (Ջնդոյի տուն), Կարմիր Ավետարան (Ալլահվերդու տուն), Շեկ Ավետարան (Սրգոյի տուն) (էջ 267):
Սամվել Կարապետյան, Հայաստանի պատմություն, հ. Գ, Արծկե, Երևան, 2018, էջ 63:

1920-1930-ական թթ. կառույցը հիմնովին քանդել են, իսկ հատկապես երեսապատի քարերն էլ՝ յուրացրել որպես շինանյութ, որոնց մի մասը ներկայումս էլ կարելի է տեսնել գյուղական զանազան շինությունների որմերում:
Պահպանված երեսապատի քարերին հիմնականում առկա են զանազան խաչաքանդակներ: Այս հանգամանքը հուշում է, որ եկեղեցին ժամանակի ընթացքում բավականաչափ նվիրատուներ է ունեցել, որն էլ վկայում է եկեղեցու՝ որպես սրբատեղիի մեծ հեղինակության և համբավի մասին: